Zelzelenin “acı izleri” tarihi dokümanlarda

Kahramanmaraş‘ta 6 Şubat’ta meydana gelen sarsıntılardan etkilenen Hatay, Gaziantep, Malatya, Adıyaman ve Adana’nın sarsıntı geçmişine ait ayrıntılar, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığındaki tarihi evraklarda yer alıyor.

Kahramanmaraş merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüklerindeki sarsıntılardan etkilenen vilayetler, tarih boyunca birçok yıkıcı sarsıntıya sahne oldu.

Bu zelzelelere ait ayrıntıların bulunduğu resmi yazışmalar, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığında koruma ediliyor.

AA muhabirinin, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığından aldığı bilgiye nazaran, arşiv kayıtlarında Ağustos 1822’de Suriye’nin kuzeyi ile Hatay’da büyük yıkıma sebep olan zelzeleye ait evraklar de yer alıyor.

15 Ağustos 1822’de Halep Korumasına Memur Behram Paşa tarafından gönderilen evrakta, gece saat üç sıralarında sarsıntı meydana geldiği ve yarım saat içinde Halep üzere büyük bir beldenin yerle bir olduğu ve 20 binden fazla can kaybı yaşandığı, 5 bin kişinin yaralandığı, insanların kentin dışına çıktığına dair bilgiler bulunuyor.

Gaziantep Kalesi 1822 zelzelesinde de hasar gördü

Arşivlerdeki bir öteki evrakta ise tıpkı zelzelede, tarihi Gaziantep Kalesi’nin hasar gördüğü belirtiliyor.

Antep Kalesi Dizdarı Mehmed Emin ve bölgedeki zabitlerin arzının yer aldığı 15 Ağustos 1822 tarihli evrakta, “27 Zilkade (15 Ağustos)” gecesi Gaziantep’te meydana gelen şiddetli zelzelede, Gaziantep Kalesi’nde de büyük hasar oluştuğu, içindeki konutların büsbütün yıkıldığı, birçok meyyit ve yaralı olduğu, kale burçlarının yıkılıp harabe haline geldiğine dair bilgiler aktarılıyor.

Tarihi Gaziantep Kalesi’nin Kahramanmaraş merkezli sarsıntılarda de doğu, güney ve güneydoğu kısımlarındaki birtakım burçları yıkılarak hasar görmüştü.

Antakya 1872’de de sarsıldı

Depremden en çok etkilenen ilçelerin başında gelen Antakya da 3 Nisan 1872’de yeniden büyük bir sarsıntıyla sarsıldı. Merkez üssü Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Halep Vilayeti hudutları içindeki Amik Ovası olan zelzelenin akabinde artçı sarsıntılar yaşandığına ait bilgiler yazışmalarda yer aldı.

Buna nazaran, 7 Nisan 1872 tarihli Sadaret’e çekilen telgrafta, Antakya’da orta sıra hafif sarsıntıların olduğu ve hasarlı olan beş, on hanenin yıkıldığı ve diğer ziyan olmadığına dair bilgiler bulunuyor.

3 Haziran 1872’de Halep Valiliğine yazılan telgrafta ise zelzele nedeniyle harap olan Antakya’daki depremzedeler için yapılan çalışmaların ne durumda olduğu aktarılıyor, ne formda ve ne ölçü yardım yapılması gerektiğinin bildirilmesi isteniyor.

Malatya‘da 3 Mart 1893’de meydana gelen “Büyük Zelzele” diye de bilinen sarsıntıya ait 4 Mart 1893’te Dahiliye Nezareti’nden Mabeyn-i Hümayun Başkitabeti’ne yazılan tezkire yer alıyor.

Tezkirede, Mamuretülaziz vilayeti ve Malatya sancağı etrafında meydana gelen sarsıntı hasebiyle hasar ve birtakım ölümlerin olduğu, depremzedelerin huzurlarını temin için önlemler alındığı belirtilerek, Urfa, Maraş ve Halep’te de sarsıntı olmasına karşın yıkılan birtakım harap duvarlar dışında can kaybı olmadığı bildiriliyor.

Mamuretülaziz Valiliği’nden Dahiliye Nezareti’ne gelen 13 Mart 1893 tarihli telgrafta ise büyük zelzele sonrası yaşanan artçı sarsıntılara ait bilgiler veriliyor. Dokümanda, Malatya’da art geriye üç sefer meydana gelen sarsıntı sonucunda evvelce hasarlı olan binalardan birkaçının yıkıldığı belirtiliyor. Bilhassa Hısn-ı Mansur (Adıyaman) kazasının köylerinde 200 hanenin yıkıldığı, 19 can kaybı ile 7 yaralı bulunduğu aktarılan evrakta, kardan ötürü yolların kapalı olduğu ve sel nedeniyle köprülerin yıkıldığı, ulaşım sağlanamadığı için birtakım köylere gönderilen tahkik memurlarının şimdi dönmediği bilgisi de veriliyor.

Adana’dan Telgraf Nezareti ve Rasadhane-i Amire Müdüriyeti’ne gönderilen 13 Mart 1898 tarihli telgrafta da 1 Mart’ta Adana’nın Yumurtalık ilçesinde arka arda 3 sarsıntı yaşandığı, bunlardan ikisinin hafif, birinin şiddetli olduğu ve artçı sarsıntıların devam ettiği bilgisi iletiliyor.

Arşiv kayıtlarında Adıyaman Besni ve Malatya’da 4 kere şiddetli zelzele olduğu ve rastgele bir hasar olmadığı bilgisi de yazışmalarda anlatılıyor.