Zelzele bölgesinde 500 binayı inceleyen eksper alandaki kritik meseleleri belgeledi

Depremin yaşandığı Hatay’da 500 dolayında binayı inceleyen inşaat mühendislerinden Suat Torun, yıkıma sebep olan yanlışların “zayıf kolon”, “düz demir kullanımı”, “taşıyıcı elemanlara verilen zararlar”, “kesit yetersizliği”, “uygunsuz etriye aralıkları”, “yumuşak kat etkisi”, “zemin sıvılaşması” ve “çerçeve süreksizliği” üzere başlıklarda toplandığını belirtti.

Suat Torun, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Hatay’da zelzelenin çabucak akabinde hasar tespit çalışmalarına katkı vermek ve İnşaat Mühendisleri Odası üyesi olarak istekli uzmanlık yapmak üzere alana gittiğini ve 10 gün bölgede kaldığını anlattı.

Meslek odası olarak hasar tespiti yaparken ayrıyeten uzman olarak savcılık ismine gerekli dataları topladığını lisana getiren Torun, mimarlar, jeoloji mühendisleri ve inşaat mühendisleri olarak birlikte hareket ettiklerini, araziyi, yapıyı ve tasarımı incelediklerini aktardı.

Mühendis Torun, bölgede savcılık ismine 200’e yakın, İnşaat Mühendisleri Odası ismine ise 300 olmak üzere toplam 500 binayı incelediğini söyledi.

Bu çalışmaları yaparken bir inşaat mühendisi olarak yaptığı çalışmaları paylaşan Torun, kanıtların karartılmaması için binaların fotoğraflarını ve görüntülerini çektiklerini, binanın ne sebeple yıkıldığını tespit etmek için çeşitli çalışmalar yürüttüklerini kaydetti.

Torun, “Binaların kolon ve kirişlerinden örnekler aldık. Yapının bütünlüğü bozulmuşsa bile her bir donatının ölçümlerini yaptık. Alandaki numuneleri de yetkililere teslim ettik.” dedi.

Hatay’da yapıların çok büyük hasar gördüğünü vurgulayan Torun, alanda gördükleri binaların büyük çoğunluğunun eski yapılar olduğunu söz etti.

Öncelikli sebep üretim hataları

Torun, zelzelede yıkıma neden olan yanılgılar konusunda şu değerlendirmelerde bulundu:

“Sahada en çok rastladığımız sorun beton kalitesizliği yani istenen dayanıma sahip olmayışıydı. Bunun dışında demir üzere donatıların istenen çapta ve yapıda olmadıklarını tespit ettik. Proje ve uygulama yanlışlarını da gördük. Bir de taban etütlerinin uygun yapılmaması ve taban sıvılaşmasından kaynaklı büyük sorunlarla karşılaştık. Genelde öncelikli sebep üretim yanlışları kaynaklı olarak ortaya çıkıyor. Genel başlıkları ise zayıf kolon, düz demir kullanımı, taşıyıcı elemanlara verilen ziyanlar, kesit yetersizliği, uygunsuz etriye aralıkları, yumuşak kat tesiri ve çerçeve süreksizliği olarak sıralayabiliriz. Proje yanılgıları da gördük. Tasarım yapılırken binanın x ve y düzleminde sarsıntı kuvvetlerini alması için perdeler tasarlanır. Bunların tüm kolonlarının kirişlerle bağlanması gerekir. Yapılmaması halinde yapı hasarları oluşur.”

Betonda büyük taneli çakıllar tespit edildi

İncelediği 500’e yakın binada rastladığı problemleri çektiği fotoğraflarla belgeleyen Torun, yıkımların en çok denetimsiz imal kusurları nedeniyle oluştuğunu tespit ettiklerini tabir etti.

Hatay’da yıkılan bir binanın fotoğrafı üzerinden örnek veren Torun, beton içindeki agrega denilen çakıl, kum üzere gerecin istenen boyutta olmadığını gözlemlediklerinin altını çizdi.

Betondaki bu çakılların boyutunun 8-10 santimetreye varan büyük çaplarda olduğunu tespit ettiklerini aktaran Torun, “Bu çakılların büyük oluşu sarsıntı açısından büyük risk yaratır ve binanın direncini zayıflatır. Burada kırma taş kullanılması gerekirdi. Bunları maalesef incelediğimiz binalarda göremedik.” diye konuştu.

Deniz kumu betonun yapısını bozmuş

Hatay’da binalarda deniz kumu kullanıldığını da tespit ettiklerini belirten ve kumun içinde deniz kabuğunu belgeleyen bir fotoğrafı gösteren Torun, “Deniz kumunun en büyük tehlikesi, tuz oranının yüksek olmasından ötürü betonun yapısını bozar. Bu nedenle beton istenen dayanıma sahip olamaz. Deniz kumunun, binalarda beton içinde bulunan demirin korozyona uğramasına yani çapının küçülmesine, ayrıyeten paslanıp çürümesine de neden olduğunu gördük. Korozyon nedeniyle 16 milimetre çapında olması gereken demirin 10 milimetreye kadar düştüğünü gördük.” tabirlerini kullandı.

Torun, demirlerin açıkta olması ve havayla temas etmesinin de korozyona uğrayarak çap kaybetmelerinin bir öteki nedeni olduğuna dikkati çekti.

Kolonlar daha ince, demir kalitesi yetersiz

Torun, eski yönetmeliklere nazaran inşa edilen yapıların kolon kesitlerinin yetersiz olduğuna işaret ederek, “Hatay’da eski binalarda genelde 18-20 santimetre dolayında kolonlar, 15-20 santimetre ortasında da kirişler tespit ettik. Bu boyuttaki elemanlar kesit yetersizlikleri sebebiyle yapıların hasara uğramasına sebep olmuş. Şimdiki yönetmeliklerde kolon boyutunun asgarî 30, kiriş genişliğinin de 25 santimetre olması gerekiyor.” biçiminde konuştu.

Betonarme binalarda betonla daha güzel birliktelik sağlayan nervürlü demirlerin de değerine değinen Torun, “Nervürsüz demir beton içinde sıyrılması kolay olduğu için misyonunu yerine getirememiş. Bu sebepten yapılar çok süratli hasar almış ve çökmüş. Nervürlü yapılarda yapı hasar alsa da donatı sıyrılmamış, yıkılma olmamıştır. Şimdiki yönetmeliklerde nervürlü demir kullanmak mecburi.” sözlerini kullandı.

Gaziantep bölgesinde hasar tespit çalışmalarına katılan inşaat mühendislerinin de kolonlarla ilgili müşahedelerini aktaran Torun, “Meslektaşlarımız, bu kentte birtakım yapılarda bulunulan yeri genişletmek hedefiyle kolon kesitlerine rastladı. Bu binayı yıkıma götüren, ana taşıyıcı sisteminin büsbütün çökertilmesi manasını taşıyor.” değerlendirmesinde bulundu.

Demir bükülürken yapılan “küçük” teknik ayrıntı yıkıma sebep olmuş

İnşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen bir sargı donatısı olan etriyelerin birleştirilme yolunun ve aralıklarının çok değerli olduğunu görsellerle anlatan Torun, şöyle konuştu:

“Bu donatının istenen seviyede yapılmaması nedeniyle binaların direncinde önemli meseleler ortaya çıkmış görünüyor. Çapları 6 milimetre olan ve gönyesi 135 derece bükülmeyen etriyeleri tespit ettik. Hem çap yetersizliği hem de 135 derece bükülmemeleri, misyonlarını yerine getirmesine mani olmuş. Zelzele olduğunda bu bükümlerin binayı kollayıcı bir özelliği vardır. Bu küçük bir teknik ayrıntı üzere görünse de yapılmadığında binayı yıkıma kadar götüren büyük bir yanılgıdır.”

Taşıyıcı elemanlara verilen zararlar

Torun, Hatay’da bilhassa yıkılan ve ağır hasar alan binalarda tesisat üzere yapı tamir işlerinin taşıyıcı elemanlara ziyan verdiğini de gördüklerini belirterek, “Bazı binalarda tesisatın kesilen kolonların ortalarına yerleştirilmiş olduğunu da gördük. Tamiratlar sırasında binalara ek yükler de yüklenmiş. Ustaların bilinçsizce yaptığı bu tıp yanlışlar, yapılara ağır hasarlar vermiş ve yıkıma sebep olmuş.” diye konuştu.

Yumuşak kat tesiri, yapı yaklaşma arası ve yer sıvılaşması

Özellikle yer katlarda betonarme binaların sarsıntı esnasında yıkılmasına neden olan en kıymetli mimari tasarım yanlışlarından birinin yumuşak kat meydana gelmesi olduğunu aktaran Torun, bu nedenle yıkılmış bir binanın görselini de paylaştı.

Yapı yaklaşma aralığını de çok yetersiz bulduklarını lisana getiren Torun, “Neredeyse yan yana yapılan binalar gördük. Bu nedenle hasarlı bir bina yanındaki binayı da yıkmış. İki bina ortasındaki darlıktan ötürü ağır hasarlı bir binanın yandaki binaya ziyan vererek ölümlü bir hasar oluşturduğunu gördük.” dedi.

Torun, bilhassa yan yatan birtakım binalarda yapı hasarlarının yanı sıra yer sıvılaşmasına bağlı sıkıntılar ile alt katlardaki çıkmalar nedeniyle çerçeve süreksizliğinin oluşmasına neden olan meseleleri tespit ettiklerini söyledi.

“Taşeronlar ve ustalar eğitilmeli”

Bilirkişi Suat Torun, inşaat üretim işlerinin meslekten gelen bireylerce yapılması ve bu şahısların altında çalışan taşeronların ve ustaların eğitilmesi gerektiğini vurguladı.

İnşaat mühendisliği lisans derslerinde bu tıp sorunların tekrarlanmaması için müfredata yeni derslerin eklenmesi gerektiğini belirten Torun, “Şu anda bu tıp dersler yüksek lisans derecesinde okutuyor. Staj mühletleri uygulama tecrübesi için uzatılmalı. Doğal toplum şuurunun de oluşması gerekiyor. Mümkün olduğunca güçlü olması için gayret gösterilmesi, konut sahibi olmak isteyenlerin konutun içinden çok yapının taşıyıcı özelliklerini öğrenip sorgulaması gerektiğini düşünüyorum.” dedi.